"Ur-urayenka, Anakko'"
Sarita ni Abe V. Rotor
Agladladingit ti
langit. Nangisit ken lumabbaga iti
tangatang, bumabbaba ti ulep.
Maisaak a
Prodigal Son. Siak ni Inting.
Nasursurko ti
uppat a suli ti lubong, binirbirukko ti makuna a Utopia ti las-ud ti lima lima
Ket itan
agawidakon ditoy ili a nakayanakak ken dimmakkelak. Simmabat ni tatang, aginnarakup kami. Ti ragsat saan nga
maibalikas. Ket napaut ti panagkatkatawa ken panagtedted ti luami.
“Pakawanennak, Tatang.”
Ngen kunana, “Agragsat
tayo. Nagbiag ti natay nga anakko. Partien ti katabaan nga urbon. Ayaban amin ti
kakailian.”
“Ni Manong Tonio,
Tatang?”
“Umayto. Adda diay
taltalon.”
Agsangpet dagiti
tattao.
Ditoy San Vicente nasapa ti panagbaro ken panagbalasang. Adu kaniami
ti pimmanpanaw, sinursurotmi diay bangir ti Cordillera ken ballasiw taao dagiti
ar-arapaap ti agkabanuag. Lumakay ken bumaket
no makasubli kami - kaaduanna, balikbayan.
Adu ti saanen.
Ngem sibibiag ni Apo Lagip - ti naglabas ken masakbayan kasla saanda nagsina. Naanos ti tiempo. Bassit ti nagbalbaliwan
ti ili ken umili.
Saan a nagsukat ti
abbong ti altar a naburdaan ti Ur-urayenka
Anakko. Ubingak pay idi adda daytoy
nga isu’t mangsabat ti mata pagserrek ti dakkel a simbaan. Agkupkupas ti kaaapros
dagiti agraem ken ni Apo San Vicente Ferrer, patron ti ili.
“Ibagam man dagiti napnapanam ken nasarsarakam, Inting.” Kiddao dagiti
kaubingak. Mammanudan.
“Nasapulam kadi ti puon ti bullalayaw, Inting?” angaw ni
Belen, maysa idi a princesa ti komedia no agpiesta ti ili, maudi a martes ti Abril. Badong latta ni
Badong, ti katuturedan ti klasemi ti elementaria. “Ania, umay manen ti gubat?” Sa
nagmulagat. Maymaysa’t petsa ti pannayanakmi
idi gubat.
Umad-adu ti tattao, awanen ti pagtugawan. Nagdalupakpak
pay ketdin dagiti dadduma. Malutluto ti pagraramanan. Malang-ab ti maletletson.
“Denggentayo ti maisa nga anak ti ili.” Imbaga ni Mayor Simeon, apo ti dati nga
alkalde. Sa immabay kaniak. “Mailiw dagiti umili kenka.”
Narigat ti agsarita no saan a naragsak ti ibaga. Kayatko
a saritaen ti saan a nasayaat a rupa ti panagprogreso ti lubong. Ti siudad a balitok
adda laeng ti arapa-ap. Ti Paraiso awan
ditoy rabaw daga. Pantasia laeng ti Utopia.
Kasla mabasbasa ni Ven ti pampanunutek. Ni Ven ti valedictorianmi ti high school diay
Vigan, daidi CIC, Divine
Word College
Saan nga pantasia daytoy. Impakdaar dagiti propeta, kasta
met ni Nostrodamus. Dagiti saan a namatpati
ti umuna a biktima. Daytoy ti ibagbaga manen ni Alvin Toffler, autor ti Future Shock, ken da Naisbitt ken
Aburdane, ti naggapuan ti tema a postmodernism.
Kunada, “Ti panagprogreso saanen a malappedan ket dumardaras pay. Palab-og iti
laplapusanan a panagbiag.” Kasla The Charge of the Light Brigade.
Immasideg, adu’t rigatna ni Lolo Silli, kalalakayan ti
ili. Tinulonganda. Immasideg met ti Apo
Padimi. Inyam-ammo na ti bagbagina. “Siak ti anak ti Bernardo Rada.” Kasinsinko
daidi tatangna. Karuprupana.
“Kayatyo a denggen ti istoria dagiti uppat nga
nakakaballo ni Apokalypso?” Bimtak ti iisemmak.
Dagiti ub-ubbing ti immuna a nagtung-ed. Ipagarupda a maysa a sine.
“Adda uppat a nakakaballo nga akukuyog. Ti umuna a
nakakaballo isu ni Genie, ti higante
nga awan bigbigenna nga amo no di laeng
ti akin-iggem ti enkantado a lampara a balayna. Sibubutengen ti lubong manipud
idi bimtak ti umuna nga atomic bomb diay Nagasaki
ken Hiroshima Apo ,
saan koma a maiggaman dagiti terrorista.”
“Dumanon kadi ditoy no bumtak dayta a bomba?” Sinongbatan met laengen ti kaabayna, ket saanen
nga intuloy ti bumarito. Narigat a maawatan dagiti bambanag maipuon ti gubat no
saan mo pay nabaddek ti paggugubatan.
“Ket ituloyko. Maikaddua a nakakaballo isu ti al-alia
ni Mathus, ti nangipakdaar ti
panagbisin ti lubong gapu ‘ta nadardaras iti panagado ti tattao ngen ti
kabaelan a mangted ti supapat a makan. Rirriw ti mabisbisinan ket umad-ado.
Saan a mabilang ti matmatay.”
Awan ti nagsaludsod. Naulimek. Adda manutbuteng idiay
likod. Naka-abbbungot ti nangisit. Tinalliao dagiti tattao ingana’t nagsardeng
isuna ket pimmanaw.
“Ituloyko. Maikatlo, ni Frankenstein, ti naka-aramid ti monster nga awanan puso ken kararua. Kasla daytoy
a sientista makaaramiden ti tao babaen
ti “genetic engineering” ti mais, soya, manok, ken sabasabali pay a saanen a
natural – dagiti makuna a Frankenfood.
Saan nga adayo ti panagballegi a makaaramid ti “human clone,” kasla ti karnero
a Dolly, ti immuna a clone. Ag-agawentay
ken ni Apo Dios ti panag-parsua, ken ti panang-paungar
ti natay!”
Dimmadakkel ti mat-mata dagiti agdengdenggeg. Maysa
kaniada ni Maestra Karing, titser ko ti elementaria. Inawisko saak nagmano.
Inongngonak.
“Ket ti maika-uppat a nakakaballo isu ti nangpadakder
ti Torre ni Babel
“Awanton ti lugar nga saan nga maabot ti komunikasyon. Kasla baryo ti kabassit ti lubong, awanen ti
paglemengan. Napukawen ti karbengan nga agmaymaysa.
Ket posible a makadanonto metten ti tao idiay Mars? Ammoyo kadi nga ti
skylab nga umik-ikot ti tangatang agbalinton a siudad?
“Siak ni Superman! Siak met ni Batman! Flash Gordon!” Ikkis
dagiti ub-ubbing nga agpipinnalsiit diay liklikudan.
“Agay-ayam kayo diay adayo.” Kuna ni Kapitan Inggo.
Ket pimmanawda.
“Ay, dagitoy ub-ubbing, ay-ayam amin ti ammoda.” Adda
gayam ni Basang, ti nalaing a mangiturturong ti
sarsuela idi. Isu idi ti Carmen a
nalaing a kumanta.
“Umay ti Armageddon. Magunao ti lubong. Agbal-baliw
tayo.” Timmakder ni Tacio a mangakaskasaba. Pinagtayegteg na ti
unina a nababa.
Saan nga agpa-udi ni Cosme, agpadi koma
idi. “Quo vadis?” Ig-igananna ti dumaan
a biblia. Binirotna ti pagina. Sakbay
nagbalikas tinaliaonak.
“Maysa
nga parbagon naglibas ni Pedro ket addan idiay ruar ti pader ti Roma. Sakbayna
data binirbiruk dagiti soldado isuna. Ngen nakalisi ngamin nagsalawasaw - saanna
kano
Intultuloy ti dadduma ti nagsarita inggan’t oras ti
pannangan.
Linukatan ni tatang ti iduldulinna a burnay ti basi. Intakona ti ungot. Pinaramanannak nga immuna. Kaiimasan met la ngatan a basi.
Binirok ko ti kabsatko ta paramanak met.
“Adda pay la diay taltallon,” sungbat ni tatang.
Binalonak ni Manong Tonio diay taltalon. Kaduana dagiti katalonan. Tallo
a natatayag a mandala ti mangipakita a
nasayaat ti ani ita a tawen. Saannak nabigbig daras. Sinallabayko. Nagsubli daras ti lagip di kaubingan.
Kasla idi kalman laeng.
Nabayag ti panagin-innangawmi. Nagsadag kami ti mandala
a nakasango ti bumabbaba nga unit.
“Nagbassit aya ti libong, Inting.”
Awan nangegna kaniak. Intuloyna.
“Malagip mo pay ni Mrs Villamor?’ Nalaing daidi dios-alluadna
a maestrami ti literature.
“Malagip mo ti inpamemoriana a berso a naadaw ti
obramaestra ni William Blake?”
“Uh….saanko malagip, manong.” Nalipatakon.
“Auguries of
Innocence.”
Malagipkon. Nalaing a mannurat ni Blake, narigat laeng
nga anagen ti pilosopiana maipuon ti panagbiag.
Nakigtotak idi ni-recite ni manong ti berso. Kasla
umininom a kunada.
“Sarming
ti lubong ket maysa a bag-giing laeng,
Ti langit agparangdiay ruot nga agsabsabong;
Lawa’t
tangatan, ta dakulapmo umanayen,
Ti
maysa nga oras patinggana’t agnanayon.”
Insaruno na.
“Sinno ti makaimatang ti lubong, wenno langit babaen ti
dagiti babassit a bambanag a pakakitaan, wenno dagiti simbolo ti panagbiag?
Aglalo no kaub-bingam, kabanbannuagam?
Anianto ngatan nga maawatam ti patingga ti lubong, ti panagnanayon ti biag?”
Kasla umis-isem ni Mrs. Villamor ti abaymi. Nakababan ni Apo
Init. Nalabbaga it annaraar na. Nakaawiden dagiti kannaway. Nagaponen dagiti
manok diay sanga ti kaykayo.
Awan iti maibangak. Mariknak ti bain apay a
naglibassak idi. Pinanawak da tatang ken
ti katsatko. Linuktak ti bentana saak bimmaba ti maysa a parbangon, lima
Tinipedko ti luak. Nagpangressak tapno mabang-arannak.
Saanen nga intuloy ni manong. Nakadlaw.
Ket intuloyko nga anagen. Nauneg daytoy a kapanunotan.
Narigat
awaten ti biag. Isu nga awan ti sardeng ti panagadal. Bag-giing, bato agbalin
nga bantay? Ti kabusbusor a ruot, apay a
nakapinpintas ti sabongna? No saan nga ukraden ti dakulap kasano ti itutulong? Makigayyem? Makikappia? Apagkanito kadi ti
biag tapno ammo tayo ti agraem, ken agpakumbaba? Pumanaw ti biag tapno ituloy dagiti
sumarsaruno? Inggana’t kaano?
Kasla nabasa ni manong ti pampanunotek.
Kunana. “Maysa a libro ti biag, Inting. Ngen saan a kasapulan a napuskol daytoy.”
Itan malagipko ti kuna daidi Santo Papa John Paul II.
Kunana:
“Daytoy
nga lubong nga kadadakelan nga pagadalan tapno mapunuantayo ti kinasarib, ditoy
nga maimatangan ti progreso ti sibilisasion, manipud iti kinabaro ti sistema ti panagiwarnak, iggana’t sistema
ti wayawaya nga awan tungpalna – daytoy a lubong, uray kaanunto, saanna nga maited ti
kapupudnuan a ragsak ti tao.”
Immay ti panagtutudo. Simmaruno ti kalgaw. Awamen dagiti tallo nga natatayag
a mandala diay taltalon.
Agladladingit ti langit. Nangisit ken lumabbaga iti tangatang,
bumabbaba ti ulep.
Napintas unay nga dengdenggen ti kanta nga aggapu ti kuro! Dua kami ni
manong Tonio nga abibiolin idi no dumanonen ti
misa aginaldo. Paspasurutanmi dagiti babbaro ken babbalasang nga agkankanta.
Diay altar maiang-agin ti abbong a naburdaan, Ur-urayenka, Anakko. Agpaypayapay.
Lukatanyon dagiti bentana tapno sumbrek ti nalamiis nga
agin nga aggapu’t daya. Ket bay-an
dagiti kandela nga maiddep a saggaisa.
Simbrek ti nalamiis a pul-oy, kinuyog ti rissing ni
Apo Init, ket sinurotda ti dua a medalla nga agbitbitin, agkilkilap, agtintinnupa
kasla kampanilia. Adda iar-arisaasda. xxx
No ti mumalem ket nangisit ken lumabbaga ti
tangatang, ken bumabbaba ti ulep a subaten ti sipnget, istoria-en dagiti lalakay ken
babbaket nga makita iti aninag ti dua a
tao diay puon ti dakkel a kayo diay turod. Adda met aninag ti tattao diay kataltalonan.
Mangged pay kano
Ababa a sarita
daytoy ni Dr. Abercio V. Rotor, maysa a propesor ti UST, SPU-QC, UPHR; autor ti
Living with Nature Handbook a nangabak
ti Gintong Alkat di 2003. Maysa isuna a pintor, poet, ken radio instructor ti Paaralang Bayan sa Himpapawid, DZRB.
Dati a director ti NFA ni Dr. Sur.
No comments:
Post a Comment